Które z lektur do podstawówki dostępne są jako e-booki? Które ściągniemy za darmo, za które trzeba zapłacić? Zobacz aktualną listę!
W tym roku ponownie dużo mówiło się o kanonie lektur szkolnych w związku ze zmianami wprowadzonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Poprzednie zestawienie opublikowałem w 2021, po czterech latach warto przygotować jego nową wersję. Listę zaczerpnąłem z aktualnego rozporządzenia MEN z 28 czerwca 2024.
Kolejno omówię lektury obowiązkowe oraz uzupełniające.
Jak czytać tabelki?
Jeśli książka jest bezpłatna – linkuję do miejsc, z których można je pobrać. jeżeli można ją kupić – linkuję do naszej porównywarki cenowej.
Co oznacza kolumna z ceną?
- Bezpłatnie – książka jest prawdopodobnie w domenie publicznej, co oznacza, iż od śmierci autora minęło 70 lat. Zwykle takie pozycje są publikowane w Wolnych Lekturach (nieraz z opracowaniem) lub w Wikiźródłach (tu często w formie oryginalnej sprzed kilkudziesięciu lat). E-booki z domeny publicznej mogą być też dostępne w księgarniach w wersji płatnej, przed zakupem upewnijmy się jednak, czy jest sens je kupować. Można np. porównać darmowy fragment.
- $ – cena do ok. 12 złotych, książka bardzo tania
- $$ – cena 12-25 złotych, cena średnia
- $$$ – cena zwykle powyżej 25 złotych, dość drogo
- (-) – brak legalnej formy elektronicznej. Niewykluczone, iż dany tytuł znajdziemy „gdzieś w sieci”.
Oczywiście ceny mają to do siebie, iż się zmieniają – może tak się zdarzyć, iż książka na co dzień kosztująca 26 złotych będzie pewnego dnia za 11 złotych. Przypominam, iż w naszej porównywarce można ustawiać alerty cenowe – dostaniemy maila z powiadomieniem, gdy będzie taniej.
Lista lektur obowiązkowych – klasy I–III
Książki zostały oznaczone jako „Propozycja lektur do wspólnego i indywidualnego czytania”.
| Hans Christian Andersen, Baśnie (do wyboru) | Bezpłatnie |
| Justyna Bednarek, Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych) | – |
| Jan Brzechwa, Brzechwa dzieciom | – |
| Waldemar Cichoń, Cukierku, ty łobuzie! | $$$ |
| Agnieszka Frączek, Rany Julek! O tym, jak Julian Tuwim został poetą | $$ |
| Dorota Gellner, Wścibscy | – |
| Julita Grodek, Mania, dziewczyna inna niż wszystkie. Opowieść o Marii Skłodowskiej-Curie | – |
| Tom Justyniarski, Psie troski, czyli o wielkiej przyjaźni na cztery łapy i dwa serca | – |
| Grzegorz Kasdepke, Detektyw Pozytywka | – |
| Piotr Kordyasz, Lolek. Opowiadania o dzieciństwie Karola Wojtyły (fragmenty) | – |
| Barbara Kosmowska, Dziewczynka z parku | $$ |
| Zofia Kossak-Szczucka, Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata | – |
| Maria Krüger, Karolcia | $ |
| Åsa Lind, Piaskowy Wilk | – |
| Astrid Lindgren, Dzieci z Bullerbyn | $$ |
| Hugh Lofting, Doktor Dolittle i jego zwierzęta | Bezpłatnie |
| Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Którędy do Yellowstone? Dzika podróż po parkach narodowych | – |
| Joanna Papuzińska, Asiunia | $$ |
| Danuta Parlak, Kapelusz Pani Wrony | $$ |
| Roman Pisarski, O psie, który jeździł koleją | – |
| Janina Porazińska, Pamiętnik Czarnego Noska | $$ |
| Maria Terlikowska, Drzewo do samego nieba | – |
| Julian Tuwim, Wiersze dla dzieci | $ |
| Barbara Tylicka, O krakowskich psach i kleparskich kotach. Polskie miasta w baśni i legendzie | $$$ |
| Danuta Wawiłow, Najpiękniejsze wiersze | – |
| Łukasz Wierzbicki, Afryka Kazika | $$$ |
| Łukasz Wierzbicki, Dziadek i niedźwiadek | – |
Uwagi:
- W przypadku Tuwima podlinkowałem nieco inny zbiór wierszy niż jest w rozporządzeniu, ale te najważniejsze powinny być.
- Jest już dostępny bezpłatny przekład „Doktora Dolittle” opublikowany przez Wolne Lektury, ale są też inne przekłady płatne.
Lista lektur obowiązkowych – klasy IV–VI
Lektury obowiązkowe są to „pozycje książkowe poznawane w całości”
| Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa | – |
| Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks) | – |
| Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa | $$ |
| Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni | $$ |
| John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem | $$ |
Dodatkowo mamy „krótkie utwory literackie poznawane w całości, utwory literackie poznawane we fragmentach i utwory poetyckie”.
| René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań) | $$ |
| Ignacy Krasicki, wybrane bajki | Bezpłatnie |
| Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (wybrane fragmenty) | Bezpłatnie |
| Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego | Bezpłatnie |
| wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie | $ (jedno z wydań) |
| Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o talentach, o miłosiernym Samarytaninie | Bezpłatnie-$$$ |
Na liście lektur są też:
- wybrane podania i legendy polskie
- wybrane baśnie polskie i europejskie
- wybrane wiersze: Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego, oraz pieśni patriotyczne (w tym Rota Marii Konopnickiej).
Lista lektur obowiązkowych – klasy VII–VIII
Lektury obowiązkowe są to „pozycje książkowe poznawane w całości”.
| Charles Dickens, Opowieść wigilijna | Bezpłatnie |
| Aleksander Fredro, Zemsta | Bezpłatnie |
| Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec | $$$ |
| Adam Mickiewicz, Dziady część II | Bezpłatnie |
| Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę | Bezpłatnie |
| Juliusz Słowacki, Balladyna | Bezpłatnie |
Dodatkowo mamy „krótkie utwory literackie poznawane w całości, utwory literackie poznawane we fragmentach i utwory poetyckie”.
| Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII | Bezpłatnie |
| Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Świtezianka, Pan Tadeusz (księgi: I, II, IV, X, XI,XII); | Bezpłatnie |
| Sławomir Mrożek, Artysta | $$ |
| Henryk Sienkiewicz, Quo vadis (fragmenty), Latarnik | Bezpłatnie |
| Stefan Żeromski, Syzyfowe prace (fragmenty) | Bezpłatnie |
Wśród lektur obowiązkowych znajdziemy ponadto: „wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto wybrane wiersze: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej, oraz aforyzmy Stanisława Jerzego Leca.”
Lista lektur uzupełniających dla klas IV-VIII
Tym razem w podstawie programowej przedstawiono zbiorczą listę dla klas IV-VIII, określając ją jako „Przykładowe lektury uzupełniające”. Inne może dołożyć nauczyciel.
| Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy | $$ |
| Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty) | $$ |
| Justyna Bednarek, Dom nr 5 | $$$ |
| Paweł Beręsewicz, Wszystkie lajki Marczuka | $$ |
| Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść | Bezpłatnie |
| Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów | $ |
| Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna | $$ |
| Carlo Collodi, Pinokio | $ |
| Lloyd Cassel Douglas, Wielki Rybak | – |
| Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie | Bezpłatnie |
| Arkady Fiedler, Dywizjon 303 | $$ |
| John Flanagan, Zwiadowcy. Księga 1. Ruiny Gorlanu | $$ |
| Olaf Fritsche, Skarb Troi | $$ |
| Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze | $$ |
| Emilia Kiereś, Rzeka | $$ |
| Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli | Bezpłatnie |
| Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy | Bezpłatnie |
| Janusz Korczak, Bankructwo małego Dżeka | Bezpłatnie |
| Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi | $$ |
| Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka | $$$ |
| Barbara Kosmowska, Paweł Beręsewicz i inni, Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach | $$$ |
| Zofia Kossak-Szczucka, Bursztyny (wybrane opowiadanie) | – |
| Zofia Kossak-Szczucka, Topsy i Lupus | – |
| Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów | – |
| Selma Lagerlöf, Cudowna podróż | $ |
| Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty) | $$ |
| Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty) | $$ |
| Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe | Bezpłatnie |
| Kornel Makuszyński, wybrana powieść | $-$$ |
| Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo | $$ |
| Alan Aleksander Milne, Kubuś Puchatek | $$ |
| Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza | $ |
| Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść | $$$ |
| Ewa Nowak, Pajączek na rowerze | – |
| Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa | – |
| Sat-Okh, Biały Mustang | – |
| Longin Jan Okoń, Tecumseh | – |
| Raquel Jaramillo Palacio, Cudowny chłopak | $$$ |
| Katherine Paterson, Most do Terabithii | $$ |
| Sara Pennypacker, Pax | – |
| Jacek Podsiadło, Czerwona kartka dla Sprężyny | – |
| Bolesław Prus, Katarynka, Placówka, Zemsta | Bezpłatnie |
| Rick Riordan, Percy Jackson i bogowie olimpijscy | $$$ |
| Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant, Krzyżacy, Sąd Ozyrysa, W pustyni i w puszczy | Bezpłatnie |
| Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża | – |
| Nicolas Sparks, Jesienna miłość | – |
| Marcin Szczygielski, Arka czasu | – |
| Marcin Szczygielski, Teatr Niewidzialnych Dzieci | – |
| Alfred Szklarski, wybrana powieść | $$ |
| Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera | Bezpłatnie |
| Melchior Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino (fragmenty) | – |
| Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze | $$ |
| Danuta Wawiłow, Natalia Usenko, Wierzbowa 13. Opowieści z Wierzbowej 13; | – |
| Louis de Wohl, Posłaniec króla | $$ |
| Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Stan splątania | $$$ |
| Marcus Zusak, Złodziejka książek | $$$ |
| wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni) | – |
Wśród lektur uzupełniających są też: „inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże”
Według rozporządzenia:
w każdym roku szkolnym obowiązkowe są:
- w przypadku klas IV–VI – co najmniej dwie pozycje książkowe,
- w przypadku klas VII i VIII – co najmniej jedna pozycja książkowa
– z listy przykładowych lektur uzupełniających lub spoza tej listy, wybrane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów.
Uwaga: część portali w przypadku lektur uzupełniających popełnia błąd, wstawiając tę listę dwukrotnie i sugerując np. iż Białoszewski ma być czytany w klasach IV-VI.
Co sądzę o tej liście lektur?
Wokół zmian w kanonie lektur, proponowanych przez Ministerstwo był wielki szum i ogólnonarodowa dyskusja. Jedni cieszyli się, iż wreszcie lista zostanie odchudzona, inni bili na alarm, iż oto krok po kroku następuje ogłupienie narodu.
Jak jest w rzeczywistości? Gdy robiłem tę tabelkę, bazowałem na swojej liście z 2021, no i wbrew doniesieniom medialnym, nie zauważyłem rewolucji.
Owszem, wyleciało kilka lektur obowiązkowych, no ale serio ktoś będzie płakał za „Żoną modną” Krasickiego? Albo ktoś będzie twierdził, iż „W pustyni i w puszczy”, czyli powieść przygodowa sprzed stu lat to jakieś wybitne dzieło? Owszem, można ją wykorzystać jako ilustrację tego, jak Europejczycy postrzegali kiedyś Afrykę, no i porozmawiać o tym, jak ten kontynent zmienił się w ciągu XX wieku – no, ale to raczej temat na historię czy geografię, niż język polski. No i warto by to skonfrontować z jakimiś współczesnymi reportażami.
Bardziej kontrowersyjne może być dopuszczenie możliwości czytania niektórych lektur we fragmentach. Myślę, iż to jest po prostu zaakceptowanie rzeczywistości, iż większość wczesnych nastolatków nie będzie w stanie przeczytać w całości takiego „Quo Vadis”, a lepiej żeby mieli styczność z tekstem, a nie tylko opracowaniem. Inna sprawa, iż jak parę lat temu wróciłem do tej lektury w opracowaniu Biblioteki Narodowej, stwierdziłem, iż Sienkiewicz to jednak umiał przynudzać. :) Ale to tak jest, jak się pisze powieść w odcinkach i płacą za każdy odcinek. Dziś autor najpierw przygotowuje całą książkę, ta idzie do redakcji, która polega na wycinaniu rzeczy zbędnych. No a Sienkiewicz po prostu pisał i pisał, zdaje się, iż dużo nie wycinał. jeżeli są literaturoznawcy na sali, niech mnie poprawią.
Ciekawie za to się robi w segmencie lektur uzupełniających – który, przypomnijmy, jest tylko sugestią tego, z czego można korzystać. Poza ramotami obecnymi już od dawna w kanonie, doszły też nowe tytuły. Choćby bardzo popularny „Cudowny chłopak”, albo poruszająca tematykę dezinformacji „Wszystkie lajki Marczuka”. Część z tych książek pewnie nie wytrzyma próby czasu, ale mają podstawową zaletę – są bliższe współczesnemu życiu niż historie bohaterskich uczniów z zaboru pruskiego.
W przypadku lektur uzupełniających wiele jest miejsca na inwencję nauczyciela. Czy będzie chciał zaproponować coś, co faktycznie młodych zainteresuje, czy po prostu poleci tym, co zna i co jak będzie wierzył – pojawi się pewnie na egzaminie ósmoklasisty.
Lektury szkolne do podstawówki w e-booku – podsumowanie
Jak wygląda dostępność lektur do szkoły podstawowej jako e-booki?
- W klasach I-III przez cały czas jest słabo. Od czasów pandemii odnoszę wrażenie, iż wydawcy książek dla dzieci wreszcie zauważają e-booki, np. wśród książek nominowanych w plebiscycie LC literatura dziecięca ma niemal komplet. A tutaj wciąż dziury, które dotyczą i starszej i nowszej klasyki. A to już przecież nie są bogato ilustrowane książeczki z niewielką ilością tekstu, a książki, które mają być przez dzieci czytane, nie oglądane. Dlaczego w wersji e-bookowej nie mamy książek Grzegorza Kasdepke? Dlaczego „Mały książę” może być w e-booku, a „O psie, który jeździł koleją” już nie?
- W późniejszych klasach jest lepiej – lektury obowiązkowe znalazły się niemal wszystkie w formie elektronicznej (dlaczego nie Brzechwa?!). W przypadku lektur uzupełniających jest różnie, dziury mamy wśród starszych tytułów – ale te nowe, które doszły w zestawieniu zwykle mają wersje elektroniczne.
Porównując to zestawienie do listy z 2021 zauważamy pojawienie się wielu tytułów. Np. Tolkien, Bahdaj, Hemingway, Musierowicz (choć tylko w Legimi).
Nadal mimo zmiany władzy nie widać systemowego wsparcia dla digitalizacji lektur. jeżeli coś jest dostępne w domenie publicznej, odpowiadają za to Wolne Lektury czy też wolontariusze z Wikiźródeł.
Da się niestety zauważyć inflację, bo w przypadku e-booków płatnych część cen poszła w górę. Za niektóre książki trzeba zapłacić ponad 25 złotych, co jest już pewnym obciążeniem dla budżetu. przez cały czas jednak w wielu przypadkach sporo oszczędzamy. Pamiętajmy też, iż nie wszystko musimy kupować od razu. Można dodać alert cenowy i poczekać. Część książek może też być w abonamentach.
Tak jak pisałem parę lat temu – e-booki na pewno mogą pomóc w odciążeniu bibliotek szkolnych i osiedlowych. A IV klasa szkoły podstawowej to może być ten moment, w którym warto dziecku podarować czytnik. Szczególnie jeżeli polubiło już czytanie i samo czyta dla przyjemności.
A co Wy myślicie o tej liście oraz o czytaniu lektur w e-bookach? Czy Wasze dzieci czytają lektury w formie tradycyjnej, czy też na czytniku? Czy szkoły dopuszczają w ogóle korzystanie z czytników? Zapraszam do komentarzy.
