To historia z gatunku tych nieprawdopodobnych, ale jak najbardziej prawdziwych. Okazuje się, iż świerki potrafią przewidzieć zaćmienie Słońca. I robią to z wyprzedzeniem – jeszcze zanim niebo zacznie ciemnieć. To prowadzi do wniosków, iż drzewa gromadzą wiedzę i przekazują ją młodszym roślinom.
Odkrycie, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie Royal Society Open Science, dosłownie zwala z nóg. Naukowcy udowodnili, iż starsze drzewa wykazują znacznie silniejszą i wcześniejszą reakcję na zbliżające się zaćmienie.
Badanie to stanowi potwierdzenie pojawiających się dowodów na to, iż rośliny są aktywnymi, komunikatywnymi uczestnikami ekosystemów, zdolnymi do złożonych, skoordynowanych zachowań podobnych do tych obserwowanych w grupach zwierząt.
Sugeruje to, iż te „leśne staruszki” posiadają w sobie dekady zakodowanej pamięci środowiskowej i być może wykorzystują ją, aby informować młodsze pokolenie drzew o nadchodzących wydarzeniach. To tak, jakby w lesie istniała sieć wymiany informacji, o której dotąd mogliśmy tylko spekulować.
Drzewa mają swój internet
To nie jest tylko ciekawostka z dziedziny botaniki. To fundamentalna zmiana w tym, jak rozumiemy drzewa, lasy i – szerzej – świadomość roślin. A wszystko zaczęło się od pomiarów bioelektrycznych impulsów w świerkach rosnących w Dolomitach.
Naukowcy wykazali, iż bioelektryczne sygnały drzew zaczęły się synchronizować na kilka godzin przed zaćmieniem Słońca, które miało miejsce nad północnymi Włochami.
Co więcej, to nie była zwykła reakcja na zmiany światła – drzewa przewidziały nadchodzące zjawisko. To tak, jakby cały las zapamiętywał i przekazywał sobie informacje sprzed lat, jakby był jednym, żyjącym organizmem.
Za badaniami stoi m.in. profesor Alessandro Chiolerio z Włoskiego Instytutu Technologii oraz profesor Monica Gagliano z Southern Cross University w Australii – uznana ekspertka w dziedzinie bioakustyki i komunikacji roślin.
To, co zaobserwowaliśmy, to antycypacyjne (zapowiadające przyszłe wydarzenia) i zsynchronizowane reakcje, które zmieniają nasze rozumienie tego, jak lasy funkcjonują i się adaptują. To nic innego jak ‚wood wide web’ (ogólnoświatowa sieć drzew) w pełnej krasie! – tłumaczy Gagliano.
Rośliny, które czują
Zespół badawczy, składający się z ekspertów z Włoch, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Australii, wykorzystał specjalnie zaprojektowane, wytrzymałe i energooszczędne czujniki. Umieszczono je w różnych częściach lasu w Dolomitach (we Włoszech), aby jednocześnie rejestrować bioelektryczną aktywność wielu drzew.
Analiza zgromadzonych danych wykazała, iż aktywność elektryczna poszczególnych drzew stawała się znacząco bardziej zsynchronizowana przed i w trakcie zaćmienia. To niezbity dowód na to, iż las funkcjonuje jak jeden, zjednoczony żywy system, który koordynuje swoje reakcje na zewnętrzne bodźce.
Starsze drzewa uczą młodsze. Dosłownie
Jednym z najbardziej zaskakujących wniosków badania jest to, iż starsze drzewa reagowały jako pierwsze. Ich bioelektryczne sygnały wyprzedzały resztę lasu, sugerując, iż mogą one pełnić rolę „pamięci” całego ekosystemu. Naukowcy uważają, iż wiekowe świerki przechowują dekady, a choćby wieki informacji o zmianach środowiskowych, które mogą „przekazywać” młodszym roślinom.
To zupełnie nowy poziom złożoności i organizacji życia w lesie. W praktyce oznacza to, iż stare drzewa nie są tylko ozdobą krajobrazu, ale pełnią funkcję strażników wiedzy ekologicznej. Ich obecność wpływa na zachowanie całego ekosystemu – a wycinka takich drzew to nie tylko strata fizyczna, ale też utrata pamięci zbiorowej lasu.
W sercu Dolomitów zainstalowano specjalnie zaprojektowane czujniki o niskim zużyciu energii, odporne na warunki atmosferyczne. Pomiarami objęto wiele drzew w różnych lokalizacjach – dane zbierano jednocześnie, co pozwoliło wychwycić zjawisko zsynchronizowanej aktywności bioelektrycznej.
Bioelektryczną odpowiedź świerków na częściowe zaćmienie Słońca mierzono dzięki sieci specjalnie zaprojektowanych urządzeń CyberTree. Fot.: Monica GaglianoAnaliza oparta była na zaawansowanych metodach matematycznych. Efekt? Obraz lasu nie jako zbiorowiska drzew, ale jako harmonijnej orkiestry zsynchronizowanych roślin, które „grają” wspólną melodię.
Czym adekwatnie są bioelektryczne sygnały drzew?
Drzewa, podobnie jak ludzie, generują impulsy elektryczne. Przemieszczają się one przez tkanki roślinne, odpowiadając za regulację wody, fotosyntezę czy reakcje na stres. To nie jest żadna magia – to biologia, ale bardzo zaawansowana.
W normalnych warunkach impulsy te są rozproszone i indywidualne – każdy organizm działa na swój sposób. Ale podczas badania zaćmienia zaobserwowano coś, co dotąd wydawało się niemożliwe: pełną synchronizację tych sygnałów w całym lesie. Wspólny rytm. Jakby drzewa miały wspólną świadomość.
Las, który przewiduje przyszłość
Wyniki badania mają olbrzymie znaczenie nie tylko dla nauki, ale i dla polityki ochrony środowiska. Potwierdzają one, iż rośliny są aktywnymi uczestnikami ekosystemu, zdolnymi do komunikacji i koordynacji działań – podobnie jak stada ptaków czy ławice ryb.
Prof. Gagliano podkreśla, iż to kolejny argument za ochroną starych lasów: Ich rola jako magazynów ekologicznej pamięci jest nie do przecenienia. jeżeli je stracimy – stracimy coś, czego nie da się odtworzyć. To odkrycie zmienia sposób, w jaki powinniśmy myśleć o przyrodzie. Bo może lasy naprawdę wiedzą więcej, niż nam się wydaje?
